top of page

Nombernan di horcan pa 2023

  • Arlene

  • Bret

  • Cindy

  • Don

  • Emily

  • Franklin

  • Gert

  • Harold

  • Idalia

  • Katia

  • Lee

  • Margot

  • Nigel

  • Ophelia

  • Phillipe

  • Rina

  • Sean

  • Tammy

  • Vince

  • Whitney

Mapa Infrared

Artboard 1.png

Areanan Vulnerabel

E mapa aki ta illustra e areanan mas vulnerable pa den caso di inundacion.

Sr. Rino Hermans di Rampenbureau a splika e areanan mas vulnerabel den un episodio di Entrevista di Dia tokante e rumornan di posibel Tsunami despues di un temblor na Puerto Rico na 2020, scuche akinan pa mas informacion:

Inundacion.jpg

Informacion General

Temporada di Horcan 

Temporada di horcan pa e region Atlantico Tropical y Caribe ta cuminsa dia prome di juni y ta termina dia 30 di november. Pa aña ta forma mas o menos 10 tormenta tropical y mas o menos 6 horcan ta madura for di nan. Durante un temporada di horcan, e lunanan di mas activo ta augustus, september y oktober.
 

Ocurencia di horcan na e islanan ABC

E islanan ABC ta situa den un zona di Caribe caminda ocurencia di un horcan ta masha raro. Sinembargo. estadisticamente, cada siglo un horcan ta azota e islanan aki fuertemente. Esaki a pasa na 1605, 1784 y 1877. Durante e siglo cu a termina sinembargo, esaki te cu e dia di awe, no a ripiti su mes. Ta bon conoci tambe, cu e “Horcannan di siglo” a afecta nos isla mucho mas fuerte cu e horcannan Hazel (1954) y Ivan (2004).

 

E peligernan cu un horcan ta trece cu ne ta:
 

  1. Lama cu ta subi tera cu olanan grandi.

  2. Bientonan cu forsa ta destrui y ranca tur loke ta fofo y los.

  3. Murayanan di yobida cu por causa, den un minimo di tempo, desbordamento di dam y rooi y consecuentemente inundacionnan grandi ariba nos isla.
     

A consecuencia di e peligernan aki, nos mester tene cuenta cu posibel interupcion di coriente, awa, comunicacion y transportacion

Prepara bo “plan di accion” awe

Pa seguridad di bo y di bo famia, e miho caminda cu bo por pasa horcan ta den bo propio cas.
Pero…. si bo cas ta:

  • hopi cerca di lama y e tereno ta plat y abao;

  • yena cu awa regularmente durante yobida;

  • situa mucho abao banda di un rooi of dam;

  • di construccion humilde of delicado;

  • un trailer of algo parecido
     

Plania awe mes cu bo famia pa bay keda na un otro cas mas sigur. Por ehempel cerca famia, amigo of conocirnan.

Si prome of durante horcan, autoridad consehabo pa bandona bo cas, haci esaki inmediatamente. Nan conseho ta basa riba informacionnan di e intensidad di e horcan y e efectonan cu e por bai tin den bo bario.
 

PROTEHA BO CAS Y MANTENÉ SEMPER DEN BON CONDICION EN PARTICULAR DEN CASO DI UN HORCAN:
 

  1. Revisa bo seguro di cas contra daño di biento y awa;

  2. Percura pa e construccion di bo dak ta bon ancra na ringbalk y kolomnan;

  3. Drecha lekmento(nan) di dak di bo cas;

  4. Combati y elimina problema di comehein;

  5. Percura pa tur porta y bentana ta cera bon;

  6. Kap tur rama di mata riba dak di bo cas;

  7. Tene bo cura di cas semper liber di obhetonan los y peligroso manera palo, zink, bleki, glas y boter.
     

PERCURA SEMPER PA BO TIN DEN BO CAS:

  1. Un FIRST-AID KIT completo;

  2. Un radio portatil AM/FM di bon calidad;

  3. Suficiente luz di emergencia y bela;

  4. Swafel y un habrido di bleki manual;

  5. Suficiente cups, tayo, forki, cuchara y papel di seca man;

  6. Suficiente papel sanitario y saco di sushi;

  7. Herment, clabo, tape hancho (2”) y suficiente plywood fuerte of plachi di zink (preferibel corta na midi) pa bo por cubri (por lo menos) bo bentana y portanan di glas cu ta mas exponi na biento. Pues cu cara pa caya of terenonan habri.
     

MESTER TIN UN SHELTERBOX DEN TUR CAS
 

Esaki mester ta un cuarto, closet of banjo relativamente chikito pero comodo pa bo y bo famia, preferiblemente sin of cu un bentana chikito y cu un bon porta. E bentana bo ta clabe cera di pafo cu plywood of zim. Tur loke cu ta glas y cos skerpi, bo ta saca for di e cuarto aki y siguientemente bo ta ekipa bo Shelterbox cu un paar di colchon, un First-Aid kit, un radio portatil y un flashlight.
E Shelterbox ta un refugio pa un emergencia extremo. Por ehempel, si den bo cas durante horcan un bentana a kibra y biento y awa, glas y tur sorto di proyectil cuminsa bula rond, bo por scapa di e peliger aki refugiando eyden.

 

ALARMA

Oficialmente tin 2 fase di alarma pa horcan:
 

  1. Alerta di horcan (Hurricane Watch)

  2. Aviso di horcan (Hurricane Warning)
     

Ora cu emiti un Alerta di horcan, esey ta nifica cu dentro di 36 ora por surgi condicionnan di horcan ariba nos isla. E fase di alarma aki ta keda vigente te ora e peliger pasa of e ta pasa pa e fase 2, cu ta e Aviso di horcan. Esaki ta nifica cu dentro di 24 ora horcan lo ta eminente y nos por spera bientonan di mas di 119 km pa ora cu condicionnan di lama sumamente peligroso na nos costanan.

ALERTA DI HORCAN (HURRICANE WATCH)
CONDICION DI HORCAN POR SURGI DEN 36 ORA.

 

  1. Tene bo mes continuamente na haltura di e desaroyo di e horcan pa medio di boletinnan oficial na radio, television y den corant, y no presta atencion na rumornan;

  2. Yena e tanki di gasoline di bo auto;

  3. Percura pa extra remedi di uzo diario;

  4. Cumpra cuminda di bleki y awa na boter;

  5. Cumpra cuminda pa bo bestianan di cas;

  6. Cumpra: tayo, cups, forki di plastic of foam;

  7. Busca extra bateria pa bo radio y luznan;

  8. Busca extra fuel pa bo delco y lanternanan;

  9. Percura pa bo boter(nan) di gas ta yen;

  10. Lanta cash pa uzo despues di horcan;

  11. Prepara plywood of zim pa bentananan;

  12. Prepara tape hancho (2”) pa glas;

  13. Prepara herment, clabo, lona y cabuya;

  14. Haci bo cura liber di obhetonan los manera: palo, zim, halado, setnan di patio, etc.

 

ORA CU EMITI UN:

Aviso di horcan (Hurricane Warning)
Horcan ta eminente (!) dentro di 24 ora.
Sintonisa radio pa boletinnan informativo.

 

Pa esnan cu ta bay pasa horcan den nan cas ta recomendabel pa haci e prome preparacionnan rond di bo cas:
 

  • Baha antenanan di radio y television;

  • Baha dish chikito y pone grandi cara ariba;

  • Cubri prome e porta y bentanan di glas cu ta mas exponi na biento. Uza plywood fuerte of plachi di zim. Sigui cubri despues tur resto di porta y bentananan di glas;

  • Cera auto of boto ariba trailer den garashi of para nan leu for di mata of palo di luz;

  • Baha tire di trailernan y yena e boto cu poco awa pa mas stabilidad;

  • Warda productonan kimico, fertilizante y otro material toxico den un lugar sigur;

  • Baha e awa di piscina y pone extra chloor;

  • Baha coco for di e matanan pega cu cas;

  • Mara y sigura tur cos los manera boternan di gas, barinan di sushi, casitanan di cura y oficinanan di number;

  • Haci bo patio liber di obhetonan los manera decoracion y pochinan di mata colga;

  • Sigura y tapa e casita di bestianan di cas. Si ta posibel pasa nan paden;

  • Desconecta tur sorto di instalacion electrico cu ta pafo di bo cas manera pomp di pos etc.;

  • Pa coriente di emergencia, un delco chikito cu por tene un frigidaire y un freezer cendi ta suficiente. Prepara e delco bon y warda su extra fuel den un lugar sigur. Nunca conecta tipo di delconan chikito asina ariba instalacion di bo cas.

 

Haci e ultimo preparacionnan den bo cas:
 

  1. Pone e termostat di bo frigidaire y freezer ariba maximo. Aumenta bo reserva di ijs;

  2. Prepara 3 dia di awa pa bo famia por bebe. Corda cu un persona por bebe ½ gal. pa dia;

  3. Awa pa bebe of pa cushina, mester wordo warda den containernan cu tapadera. Sterilisa nan cu Clorox y ora nan seca, yena nan cu awa;

  4. Awa pa uzo general, pues pa laba y baña, por wordo warda den hemchi, tobo y weya;

  5. Organisa tur bo nutricionnan cu no mester di worde fria y pone nan den un lugar sigur;

  6. Seya bo cosnan valioso, manera potret, joya y documento, den plastic y warda nan bon;

  7. Desconecta tur ekiponan electronico manera television, computer, etc. Seya nan den plastic y warda nan den un lugar sigur;

  8. Bentana y porta di glas cu no a keda cubri mester tape nan di paden den forma di “X”;

  9. Baha cortina y blindnan como un proteccion extra. Un paña pisa of deken tambe ta sirbi;

  10. Kita tur obheto los den cas, manera: cuadra, pronkstuk, florero, lampi y piezanan los den cushina, y warda nan den un lugar mas sigur;

  11. Sigura bo mes cu tur bentana y porta ta bon sera y seya esunnan cu por pasa awa, cu tape;

  12. Prepara un aparato di paga candela of dos hemchi di santo pa cualkier caso di candela.

Ora bo caba cu tur cos, ofrece yudansa na bo bisiñanan, particularmente na famianan den situacionnan marginal, na nos grandinan y na esnan cu un of otro handicap.

 

PA ESNAN CU TA BAY LAGA NAN CAS, LO SIGUIENTE:
 

Si bo ta bai bandona bo cas pa motibonan personal of pasobra bo cas ta den e mesun situacion y/of condicion manera ta describi bao di e capitulo di “Plan di accion”, of si finalmente autoridad ta consehabo pa evacua:

  • Desconecta coriente, cera e meter di awa y e cranchi di bo boternan di gas y tuma tur medida necesario pa proteha bo cas;

  • Weita pa bo tin un maleta chikito cla cu cosnan necesario pa haci bo estadia na cas di otro hende mas comodo. Por ehempel: paña limpi, serbete, cosnan pa uzo personal, etc.;

  • Corda pa hiba bo cosnan di balor manera joya, placa y documentonan importante;

  • Corda pa hiba bo bestianan di cas of laga nan cerca hende cu por keda cu nan;

  • Ora bo laga bo cas, corda avisa bo bisiña of famianan na unda bo ta bay keda. Sali na tempo y preferibel durante oranan di dia;

  • Core cu cuidao, no pasa den inundacionnan grandi y purba yega bo destinacion pronto;

  • Si bo ta na pia, no pasa den rooi of corientenan di awa cu ta mas halto cu bo rudia.

 

DURANTE HORCAN:
 

  • Sintonisa radio pa boletinnan informativo;

  • No drenta den panico y no uza bebida alcoholico;

  • Uza telefon solamente pa caso di urgencia;

  • Si bo cas ta haya hopi daño, kita e coriente;

  • Keda paden y si bo ta haya ta necesario, of cos bira critico, drenta bo SHELTERBOX;

  • Keda leu for di porta y bentananan di glas;

  • No sali for di cas durante un horcan, a menos cu bo cas ta inundando hopi. Bo ta mas safe den un SHELTERBOX di un cas cu su dak a ranca, cu si bo sali na careda den biento pa busca otro caminda di sconde;

  • Si biento cay di golpi, ta posibel cu e wowo di e horcan ta pasando y biento por lanta di golpi atrobe. No bay sali for di bo cas tanten cu autoridad no duna OK via radio.

 

DESPUES DI HORCAN:
 

  1. Busca informacion via radio si peliger a pasa y obedece instruccionnan di autoridad;

  2. Uza telefon solamente pa casonan di emergencia y tene bo yamadanan cortico;

  3. Den caso di accidente of enfermedad, busca asistencia na e puesto medico mas cerca;

  4. Den caso di interupcion of scarsedad di awa, uza awa na boter pa bebe of pa cushina of herbe awa prome cu uze;

  5. Den caso di interupcion di coriente, limita habrimento di frigidaire;

  6. Come cuminda cu ta daña lihe prome;

  7. Revisa bo cas pa dañonan structural y na instalacionnan y minimalisa peligernan;

  8. Den caso di seguro y bo tin daño pa claim, documenta bo dañonan cu potret of video. Circumstancia por retrasa chekeo di bo cas;

  9. Despues di un horcan, rond di bo cas y ariba caya por ta hopi peligroso. Tin hopi glas, clabo, splinter y metalnan skerpi tira rond. Sea cauteloso, en particular cu muchanan;

  10. Cuidao cu wayanan di coriente cu ta colga abao of cu ta tira ariba caya y/of den awa;

  11. Check cerca bisiñanan si tur cos ta OK;

  12. No bay core rond den auto innecesariamente, cayanan inunda, cu bo ta kere cu bo conoce bon, por a keda coba cu buraconan hundo;

  13. Si bo presencia no ta necesario, keda leu for di area caminda asistencia ta wordo duna. Aglomeracion di hende y auto hopi biaha ta stroba trabaonan di rescate y ayudo.

 

E dia (y siman)nan despues di un horcan ta e periodo cu mentalmente ta mas dificil y duro pa enfrenta (y supera). No laga e destruccionnan rond di bo y e comodidad y facilidadnan, cu temporalmente bo a perde, kibra bo moral. Tur material ta renobabel, bida di hende ta locual ta mas importante.

Nota di cautela
Na Merca den e area cu un horcan ta bay subi tera, evacuacionnan masal ta tuma lugar pa motibo di e fenomeno cu yama “stormsurge”. Esaki ta un lama halto cu ta subi tera hunto cu e horcan y ta penetra miya paden di costa causando hopi destruccion y perdida di bida. Den Caribe durante un horcan, lama por subi tera pero no den e inmensidad di e fenomeno aki, pues no tin motibo pa evacuacion masal.


 

bottom of page